200 jaar Nutsspaarbank & Fonds1818

De verstandige jeugdvriend van Multatuli

56

Mensen van de bank

De verstandige jeugdvriend van Multatuli

1874

Bekijk alle verhalen op de tijdlijn

Alexander Philippus Godon was vanaf 1874 tot en met 1888 voorzitter van de Commissie van Beheer bij de Nutsspaarbank. Het was een bijzondere man, die door zijn collega’s op handen werd gedragen. Naast opmerkelijke eigenschappen, had hij ook een aantal roemruchte vrienden. Zo deelde hij als jong ambtenaar in Batavia een kamer met de man die later zou uitgroeien tot schrijver Multatuli. 

Vriendschap in Batavia

In Utrecht werd op 8 januari 1816 Alexander Philippus Godon geboren. Zijn vader was een Franse migrant, die werkte bij het muntwezen in de Domstad. Het gezin had het niet breed, vandaar dat Alexander op twintigjarige leeftijd besloot zijn heil in Indië te zoeken. Daar kreeg hij een baan als klerk bij de hoofdadministratie van de marine. Hij verdiende niet veel, maar kon ervan rondkomen. Hierna kende hij nooit meer geldzorgen, schreef hij later. Hij leerde dus al vroeg om zijn geld op een verstandige manier te beheren.

Eind 1838 leerde hij Eduard Douwes Dekker, oftewel Multatuli, kennen. Ze besloten samen een slaapkamer en zitkamer te huren. Volgens een anekdote had Douwes Dekker moeite om van zijn bescheiden loon rond te komen, terwijl hij meer verdiende dan zijn huisgenoot. Daarom kreeg de zuinige Godon de verantwoordelijkheid over de uitgaven. Het verhaal wil dat ze op een dag samen naar de schutterij reden, waar al een aantal kennissen aanwezig waren. ‘Hallo, jongens, een rondje’, riep Dekker, waarop zijn vriend hem aan zijn mouw trok en fluisterde: ‘Dat gaat niet, Dekker, dat kan er niet af’. De latere beroemde schrijver antwoordde: ‘Och wat, als dat er niet eens af kan, dan moeten we maar weer boedelscheiding houden’. Hij heeft dan ook een leven lang in geldzorgen gezeten, terwijl zijn jeugdvriend uitgroeide tot een verstandige en voorzichtige financieel beheerder.

Aan het samenwonen kwam in 1841 een einde toen Douwes Dekker een verhouding kreeg met de huisbazin. Ruzie met haar boze echtgenoot kon niet uitblijven. Gedrag dat Godon trouwens sterk afkeurde. Ze woonden daarna nog een tijdje samen in een hotel, waar Douwes Dekker zich op een dag katholiek liet dopen vanwege een gedoemde liefde. In zijn terugblik noemt Godon zijn huisgenoot vlug en zeer intelligent. Tegelijkertijd was hij enorm baldadig, waardoor hij zijn vriend meerdere malen te hulp moest schieten als hij weer eens met iemand op de vuist ging. Volgens Godon had Dekker mateloze eerzucht, een te sterk gevoel van eigenwaarde en grote drift, maar tegelijkertijd schoot hij mensen in moeilijkheden altijd snel te hulp. Door ‘hoogheidswaanzin’ was Douwes Dekker moeilijk in de omgang, aldus Godon.

Tropenjaren op Sumatra

De vriendschap verwaterde nadat Godon in december 1841 terechtkwam op Sumatra’s wilde Westkust, in de Padangse Bovenlanden. Een jaar later kwam Douwes Dekker toevallig ook terecht in dat gebied, maar de twee jeugdvrienden hebben elkaar niet meer opgezocht. Na zijn proefjaar op Fort de Kock werd Godon naar Bondjol overgeplaatst, waar de overheid ‘een man van ijzer en staal’ nodig had om het roerige gebied te besturen. Godon zorgde voor een goede verstandhouding met de inheemse regent en liet extra rijstvelden aanleggen. Dankzij overvloedige oogsten was zowel de regent als de bevolking erg tevreden. Drie jaar later werd hij teruggeroepen, om de verwaarloosde administratie van Fort de Kock te ordenen.

In november van datzelfde jaar keerde hij, na aandringen van de inlandse hoofden, terug naar Bondjol, waar hij nog ruim twee jaar heeft gewerkt. Daarna volgden een aantal posten in de Indische Buitengewesten. In de kolonie ontpopte hij zich als een verlicht bestuurder, die geloofde dat het lot van de inheemse bevolking viel te verbeteren door beter onderwijs, rechtszekerheid en een redelijke aanpak. Hij geloofde in het gedachtegoed van de ethische koloniale politiek. Hij had daarom weinig waardering voor Multatuli, wiens geschriften hij had gelezen. Naar zijn idee viel er meer te bereiken door discreet om te gaan met wanverhoudingen en achter de schermen verbeteringen door te voeren. Openlijk kritiek uiten had geen zin. Hierin klonken de idealen van de Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen al door. Hij werd er ook om gewaardeerd. Toen hij in 1857 vertrok, stonden duizenden mensen langs de weg om hem vaarwel te zeggen.

Terug in Nederland

Net als Douwes Dekker keerde Alexander Godon in 1857, op 41-jarige leeftijd, terug naar Europa. Hij trouwde op 22 april 1858 in Arnhem met Sophie Louisa Thiensma (1816-1882). Het echtpaar ging in de buurt van Hattem wonen. Ze kregen een zoontje, dat een paar weken na de geboorte stierf. Het verlies greep Godon sterk aan en in 1861 verhuisde het echtpaar naar Den Haag. Hier groeide hij al snel uit tot een vooraanstaand ingezetene. Hij ontwikkelde tal van profijtelijke vriendschappen, zoals met de katholieke politicus en voorvechter voor de Monumentenzorg Victor de Stuers (1843-1916) en met de schrijver Johan Gram (1833-1913).

Met zijn oude vriend Douwes Dekker had hij echter geen contact meer, ondanks dat de schrijver in de jaren 1860 regelmatig in Den Haag was. Godon vervulde in die jaren een heleboel bestuursfuncties, onder meer bij de Nutsspaarbank. In 1872 ging hij ook de poltiek in. Godon werd gekozen in de gemeenteraad, waar hij zeventien jaar lang bleef zitten. Vijftien jaar later trad hij aan als wethouder van Financiën en hij heeft Den Haag ook nog zes jaar vertegenwoordigd in de Provinciale Staten. Dit had hij te danken aan zijn menslievende instelling en zijn pleidooi voor een eerlijke verdeling van de lasten. De rijken moesten maar wat dieper in de buidel tasten, vond hij. Hij kwam zelfs bekend te staan als een praktische hulp voor de gewone man. Wanneer iemand een baantje zocht, kreeg die als eerste het advies: ‘Ga eens naar Godon!’ Het moest dan wel heel raar lopen als hij niet wat te vergeven of te beloven had.

De drukbezette en bevlogen Godon werd dus op 7 januari 1874 verkozen tot nieuwe voorzitter van de Spaarbankcommissie. Door zijn vele functies was het hem soms te veel en dan kondigde hij aan terug te treden. Daarop praatten de andere leden van de commissie net zo lang op hem in, tot hij toestemde toch weer een paar jaar aan te blijven. Maar in januari 1888 trad hij toch nog vrij plotseling af, naar eigen zeggen omdat zijn andere werkzaamheden hem daartoe dwongen.

Liefdadigheid

Eindelijk was er wat meer tijd voor zijn grote liefdes, zoals de voorloper van de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten, waarvan hij tot 1890 voorzitter was. Hij kreeg het voor elkaar om er een Museum voor Kunstnijverheid aan te verbinden. Op zijn initiatief kwam er ook een Ambachtsschool, want hij wilde het lot van de werkman verbeteren en daar hoorde de kans op een goede opleiding bij. In de Haagse kunstwereld werd hij erg gewaardeerd. In 1896, bij de viering van zijn 80ste verjaardag ontving hij van de Tekenacademie, een album van grote kunstwaarde. Hierin zijn levensverhaal geschreven door Johan Gram en geïllustreerd met aquarellen en foto’s. Dagbladen prezen hem om zijn heldere hoofd, zijn gezonde verstand en zijn kwaliteiten als financier. Maar vooral omdat hij zijn talent steeds in dienst stelde van instellingen voor arbeiders en de kleine burger. Dat leverde hem in 1861 een benoeming op tot Officier in de Orde van de Eikenkroon en 34 jaar later het Ridderschap in de Orde van de Nederlandse Leeuw.

Op zijn oude dag hield Alexander Godon zich ook bezig met wat hij wilde doorgeven. Met name zijn Indische belevenissen vond hij de moeite waard, die hij daarom in 1898 opschreef in Mijn levenservaringen. Dit manuscript is ironisch genoeg uiteindelijk terechtgekomen in het Multatulimuseum in Amsterdam. Hij beschouwde zich als een selfmade man, die er zonder fortuin, protectie of academische opleiding in geslaagd was om op te klimmen in de hiërarchie van de ambtenarij. Op 12 december 1899 stierf Godon, toen al jaren weduwnaar. Zijn vermogen liet hij verschillende instellingen na. Zo ontving de Academie van Beeldende Kunsten maar liefst 100.000 gulden voor het stichten van een pensioenfonds. Ook liet hij kleinere bedragen na aan het pensioenfonds voor het onderwijzend personeel van de Ambachtsschool, de Vereniging Licht, Liefde, Leven, de Christelijke Volksbond en de Vereeniging Armenzorg - alle in de Hofstad. Maar ook het Leger des Heils, Arti et Industriae en de Haagse diaconie van de Nederlands Hervormde Gemeente werden goed bedeeld.

Vier dagen na zijn overlijden volgde zijn begrafenis, onder grote belangstelling en met een lijkwagen overdekt met ontelbare kransen. Ondanks dat Den Haag veel aan Godon te danken had, raakte hij snel in de vergetelheid. Bijna een eeuw na zijn dood, in 1985, bleek dat er nog maar weinig over hem te vinden was in de archieven. Er was zelfs geen portret te vinden. De vergetelheid ging over in wat sommigen ‘ondankbaarheid’ noemden toen het voorstel om een straat naar hem te vernoemen bij de oude Ambachtsschool – de Nieuwe Havendwarsstraat – geen meerderheid kreeg in de Haagse gemeenteraad. En dan te bedenken dat in de stad maar liefst drie straten zijn vernoemd naar zijn oude, maar in maatschappelijk opzicht mislukte jeugdvriend: de Multatulistraat, Douwes Dekkerstraat en Max Havelaarstraat.

Het contrast tussen de levens van de vrienden zegt veel over het verloop van maatschappelijke waardering. Douwes Dekkers ster als schrijver en pamflettist leidde na zijn dood tot grote roem, terwijl de voorzitter van de Nutsspaarbank al vroeg werd bijgezet in het verblekende pantheon van brave burgerheren. Intussen bloeien Haagse instellingen als de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten en Fonds 1818 nog altijd, als getuigen van de bevlogen daadkracht van Godon. 

U bent hier

Home

Disclaimer    Privacyverklaring

Initiatief van 

Zoekveld